Overzicht

Onderaan deze opsomming kan u verder scrollen in de details van al de lezingen of u kan op een titel klikken om de informatie van de gewenste lezing te tonen, daar kan u dan met de link 'startpagina' telkens terugkeren naar dit overzicht van de lezingen

 1.      Naar een ethische ethiek: kunst als spiegel van tijd, sleutel tot volkomen kunstgenot (1 lezing)

2.      Tempelkerken, badhuiskerken en brugkerken: christelijk hergebruik van antieke bouwwerken (1 lezing)

3.      Prelaten, privileges en vrijpostige voogden: geschiedenis van het graafschap Loon en hetprinsbisdom Luik in Europees perspectief (1, 2 of 4 lezingen)

4.      Romantiek:verloren in tijd en ruimte (1 lezing)

5.       La  Serenissima: geschiedenis van Venetië (1, 3of 4 lezingen)

6.      Gotiek:snelbouw voor god. Een artistieke revolutie (1 lezing)

7.       Romeinsekunst: duizend jaar diversiteit (1 of 2 lezingen)

8.      Tongerenen de Romeinse geschiedenis: van een dorp naar een wereldrijk (1 lezing)

9.      Romeinsegeschiedenis: van een dorp naar een wereldrijk (1 of 2 lezingen)

10.    Als de katten van huis zijn: Italiaanse geschiedenis en de renaissance (1 tot 4lezingen)

11.     Plato,Franciscus, bankiers en koepels: Firenze en de renaissance (1 of 2 lezingen)

12.     Renaissance (1, 2, 3 of 4 lezingen)

13.     Barok:gratie grootspraak en illusie (1 tot 8 lezingen)

14.     Geschiedenisvan de Nederlanden (2 of 4 lezingen)

15.     Geschiedenis van de Verenigde Provinciën (1lezing)

16.     Barok in de Verenigde Provinciën: wie kocht6 miljoen schilderijen? (1, 2 of 3 lezingen)

17.     Van Habsburg tot Bismarck: geschiedenis vanDuitsland (1500-1871) (2 tot 3 lezingen)

18.    Geschiedenis van Pruisen (1 lezing)

19.     Art Deco: kunst in crisistijd (1 lezing)

20.    Het oude Egypte: eindelijk duidelijk? (1lezing)

21.     Byzantijnse kunst: beeldenstrijd enbeeldenpracht (1, 2 of 4 lezingen)

22.    Brueghel van Brogel: de grootste allertijden? (1 lezing)

23.    Limburgs historisme: pioniers van deneogotiek in België (1 lezing)

24.    Klein Grut, groot verhaal. Het kind in decultuurgeschiedenis (1 lezing)

25.    Toscane’s eerste trots: de Etruskischebeschaving (1 lezing)

26.    Geschiedenis van Grevenbroek (1 lezing)

27.    Heraldiek: dodelijke ernst  (1 lezing)

28.    Ver of toch dichtbij? Cultuurgeschiedenisvan de Islam (7de-16de eeuw) (1 lezing)

29.    Oorlog tussen woord en beeld: christelijk-byzantijnseen islamitische kunst (1 lezing)           

30.    Cultuurgeschiedenis van de Franse Revolutie(1 of 2 lezingen)

31.     Geschiedenis van de baai van Napels (1lezing)

32.    Van polis tot kosmopolis. Grieksecultuurgeschiedenis (1 of 3 lezingen)

33.    De Noormannen: valsspelers of troefkaarten?(1 lezing)

34.    Geschiedenis van 1880 tot 1980 (1 of 2lezingen)

35.    Karel de Grote, vader van Europa. Debetekenis van de Karolingers voor de Europese geschiedenis (1 lezing)

36.    Dapper voorwaarts maar waarheen?  Kunst en cultuur rond de Groote Oorlog (1lezing)

37.    Toegang en wieg van de laars:cultuurgeschiedenis van de Povlakte (1 lezing)

38.    Europa’s warmste broeinest.Cultuurgeschiedenis van Sicilië (1 lezing)

39.   Beestig mooi, het dier in de cultuurgeschiedenis

 

Naar een ethische ethiek: kunst als spiegel van tijd, sleutel tot volkomen kunstgenot (1 lezing)

Deze lezing gaf Jan Vaes reeds op verschillende plaatsen in binnen- en buitenland, met grote weerklank; enkele reacties:

F. Boni, Antwerpen: … voor ons ging in één avond een wereld open… hadden we dit maar eerder geweten; dertig jaar ingehaald in twee uren

G. Dol, Overpelt: … dit had de TV moeten uitzenden, Vlaanderen zou eindelijk kunst voluit kunnen smaken

Mensen hebben geleidelijk toegang gekregen tot politieke, sociale, economische en culturele rechten, de pijlers van beschaving; velen blijft echter het recht op waar kunstgenot onthouden door ondoeltreffende kunsteducatie. Het is asociaal om mensen nog voor te houden dat je kunst subjectief moet benaderen. Dat laat niet-ingewijden aan hun lot over. Het ontzegt ze het recht op kunstgenot. Kunstgenot is maar totaal als men kunst totaal begrijpt. Daartoe kan de individuele expressie en emotie van de kunstenaar niet bijdragen, want die kennen we niet, zeker als het grootste deel van de kunst uit de wereldgeschiedenis anoniem is overgeleverd. Ook kleur, toon, lijn en compositie, de vormentaal, volstaan niet om het kunstwerk totaal te vatten en te genieten.  Welke kleur is immers de mooiste?

Hoe dan alle kunst, ook hedendaagse kunst onmiddellijk toegankelijk maken? Wat is de sleutel tot kunstgenot? Wat wel objectiveerbaar en concreet is, is de mate waarin het kunstwerk zijn tijd gecondenseerd weerspiegelt, de essentie van een tijd vat. Een cultuurproduct dat deze eigenschap niet heeft, bezit geen esthetische kwaliteiten.

Kunst is spiegel, samenvatting en barometer van zijn tijd en niet van de subjectiviteit van de kunstenaar. Grote kunstenaars zijn sensoren van veranderende tijden en van wat daarin als essentieel werd beschouwd: daarom is kunst ook nooit statisch, maar moet ze vernieuwend zijn, creatief, mee met de tijd. 

De lezing zal deze stelling ten overvloede bewijzen met een geïllustreerd en chronologisch overzicht van de relatie tussen tijdsbeeld en kunst.

Tempelkerken, badhuiskerken en brugkerken: christelijk hergebruik van antieke bouwwerken (1 lezing)

Deze lezing wil een belangrijk facet van een constante in de (cultuur)geschiedenis op wetenschappelijke wijze voorleggen, nl. continuïteit en discontinuïteit van culturen en religies. Dat is belangrijk in een tijd waarin dat opnieuw acuut is.

Jan Vaes bestudeerde 298 vroegmiddeleeuwse kerken in Italië die gebouwd zijn in profane en heidense bouwwerken uit de Oudheid. Dat geeft niet alleen een bijzonder inzicht in ontstaan en ontwikkeling van de christelijke architectuur. De studie van de motieven van deze verbouwkunst, van dit hergebruik levert immers tevens een tijdsbeeld op: de ene cultuur volgde op een zeer bijzondere wijze de andere op, haar op haar beurt diepgaand beïnvloedend. Integratie en diversiteit zijn af te lezen in de materiële cultuur.

Met dit onderzoek promoveerde Jan Vaes tot doctor in de oudheidkunde en kunstgeschiedenis. De Koninklijke Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België bekroonde hem ervoor tot laureaat in 1991.

Prelaten, privileges en vrijpostige voogden: geschiedenis van het graafschap Loon en het prinsbisdom Luik in Europees perspectief (1, 2 of 4 lezingen)

De spreker bereidt op dit ogenblik een prachtig geïllustreerd boek voor over de graven van Loon (330 bladzijden) op vraag van de overheid en toegankelijk voor een breed publiek. Ze zal verschijnen in het voorjaar 2015 bij uitgeverij Davidsfonds.

De lezing vat het boek samen en wil op een bevattelijke en aanschouwelijke wijze twee hoofdrolspelers in de geschiedenis van de Euregio Maas-Rijn voorstellen: het graafschap Loon en het prinsbisdom Luik.

De ‘vaderlandse geschiedenis’ is vaak beperkt gebleven tot en geschreven vanuit het standpunt van de Nederlanden, waartoe Loon en Luik niet behoorden. Vanaf 1795 niet meer in het Duitse Rijk, bleef ook bij de Duitse historici de interesse voor deze regio’s voortaan beperkt. Een groot patrimonium bleef zo nauwelijks ontgonnen. Het doel van deze lezing is onder meer aan te tonen dat door de ligging tussen én het contact met verschillende omliggende culturen, de geschiedenis en cultuurgeschiedenis van Loon en Luik bijzonder rijk zijn: Loon loont de moeite, ook omdat haar geschiedenis een reeks typische, historische mechanismen onderging, die de spreker blootlegt.

Uit de Karolingische gouwen groeiden in de vroege Middeleeuwen talrijke heerlijkheden en graafschappen, zoals het graafschap Loon. Het was door een ‘dubbele horizontale vazalliteit’ verbonden met het prinsbisdom Luik en de Duitse keizer. Geprangd tussen machtige buren, zoals de hertogen van Brabant en Jülich, was deze leenband een broze levensverzekering. De graven van Loon trachtten door een berekende huwelijkspolitiek in het Duitse Rijk, door het stichten van stedelijke vrijheden en door het uitoefenen van voogdijrechten hun positie verder te verstevigen; op termijn bleken deze pogingen echter juist hun ondergang te versnellen.

Wanneer er vanaf 1366 geen wettelijke erfgenamen meer zijn, gaan de grafelijke rechten over op de leenheer, de bisschop van Luik, zoals het leenrecht vereiste.

Na de pogingen om Luik – en dus Loon – in het Bourgondische statencomplex in te lijven, worden beide door de Habsburgers definitief in de Niederrheinisch-Westfälische Kreis opgenomen. De prins-bisschoppen besturen Loon voortaan op een stiefmoederlijke wijze. Zelf zijn ze speelbal van de talrijke krachten die in de Stedentijd en Vorstentijd ageren: Duitse keizer en adel, kapittels, Luikse patriciërs en ambachten.

In deze lezing worden niet alleen de mechanismen van de politiek-staatkundige evolutie geschetst, maar ook bondig de sociaal-economische, religieuze en culturele ontwikkeling van één van de boeiendste regio’s van West-Europa.

Romantiek: verloren in tijd en ruimte (1 lezing)

Romantische kunst, waarover Jan Vaes al enkele monografieën publiceerde, is een boeiende waaier van facetten en stromingen.

De Franse Revolutie had immers een enorme impact op het leven. Ze had tijd en ruimte omgekeerd, evenals de politieke, sociaal-economische, religieuze en culturele patronen: mensen waren ‘het noorden kwijt’, gedesoriënteerd. Men zocht houvast in de nieuwe ruimte (de natie, de natuur), een houvast bij God, vaak vereenzelvigd met de natuur (pantheïsme), houvast in het verleden (neostijlen, historieschilderkunst Ruinenlust) en houvast in natuurlijke, ongerepte werelden (kindertijd, sprookjes, oriëntalisme). Hoe het sublieme, de horror en het lelijke in de kunst konden binnendringen.

La Serenissima: geschiedenis van Venetië (1, 3 of 4 lezingen)

De geschiedenis van Venetië vormt één grote uitzondering op de historische patronen en ontwikkelingen die Italië en Europa eeuwenlang kenmerkten. Na de val van het Romeinse Rijk was de stad de enige plek in West-Europa waar de republikeinse bestuursvorm overeind bleef. Daarom en door de bijzondere ligging van de stad waren er ook unieke sociale weefsels. Maar ook Venetië’s economie kan men als een unicum typeren: een staat met plaatsgebrek en zonder landbouw moest noodgedwongen overgaan op transithandel en vormde zo een brug tussen oost en west. Deze aparte wereld met zijn aparte evolutie leverde een bijzonder en uitermate fascinerend stadsbeeld op. Jan Vaes gondelt met u door de boeiende geschiedenis van het prachtige Venetië.

Enkele thema’s 

•       Hoe bouw je een zeeschip in vijf uren?

•          Waarom liepen Venetiaanse dames met twee heren op straat?

•          De pest en Venetië: een trieste band

•          Veduten en vampieren, carnaval en Casanova

•          De enige stad die nooit stadsmuren had, maar honderden forten elders

•          Venetiaanse reconversie: ridotti, carnaval, theater en muziek

Gotiek: snelbouw voor god. Een artistieke revolutie (1 lezing)

De kunst van de middeleeuwen stond in het teken van het geloof en hielp de gelovigen te begrijpen, deelachtig te worden aan het mysterie van de heilsgeschiedenis. Hoewel de leer over de goddelijke waarheid angstvallig werd één gehouden, blijkt de middeleeuwse kunst geenszins uniform en onveranderlijk te zijn. Ze evolueerde vormelijk en iconografisch parallel met de maatschappelijke veranderingen. Een diverse maatschappij van drie standen, de oratores, bellatores en laboratores (clerus, adel en werkers). Aanvankelijk bepaalde alleen de eerste geleding het artistieke leven. Met de opkomst van de steden zal zelfs een deel van de laboratores, ambachten en patriciërs, voor opdrachten en inhoud van artistieke creaties verantwoordelijk zijn: de gotiek is geboren.

Haar bouwwerken getuigen van groot technologisch doorzicht en gedurfde inventiviteit en hebben belangrijke consequenties voor sculptuur en schilderkunst. De lezing wordt onder meer met de bouw van een maquette ondersteund.

Romeinse kunst: duizend jaar diversiteit (1 of 2 lezingen)

In deze lezing geeft de auteur een wetenschappelijk overzicht van de Romeinse kunst, dat heel wat clichés onderuit haalt. Een bij het brede publiek onbekende, maar ongemeen fascinerende wereld gaat open.

De Romeinse kunst heeft vele gezichten. Zo was er een wettelijk kader, waarmee moest rekening gehouden worden, was Rome-stad bewust conservatief en werden innovaties ontwikkeld buiten Rome, in de coloniae. Artistieke invloeden van onderworpen volkeren speelden een grote rol; ze werden vlot geassimileerd. Zo combineerde de Romeinse kunst Hellenistische elementen met eigen, Italische verworvenheden en inspireerde onderworpen en gefedereerde volkeren van een groot imperium. De zogenaamde romanisering is dan ook een hybride cultuur. Dat maakt haar rijkdom uit.

Vanuit eigen onderzoek is de spreker bijzonder goed thuis in Romeinse bouwkunst, de drager van de andere kunsten.

Tongeren en de Romeinse geschiedenis: van een dorp naar een wereldrijk (1 lezing)

Tongeren was een municipium, door de Romeinen gesticht langs de strategische baan die van Keulen naar de Noordzee liep. Maar wat betekent het nu juist een municipium te zijn in het Romeinse Rijk en wat was de rol van Tongeren daarin? Woonden er wel Romeinen in Tongeren?

Hoe is dat immense rijk, dat zich bijna over heel Europa uitstrekte uit een dorp gegroeid? Boeiend is bijvoorbeeld te ontdekken dat de Romeinse instellingen eigenlijk heel eenvoudig en stabiel waren. Hoe betaalde men belastingen? Hoe werd meer dan een half millennium lang gehuwd in het Romeinse Rijk? Wie moest in het leger en hoe lang? Kon men lezen en schrijven (in Tongeren)?

Op eenvoudige wijze en rijk geïllustreerd worden de belangrijkste ontwikkelingen op politiek, sociaal-economisch, religieus en cultureel gebied voorgesteld in deze lezing.

Romeinse geschiedenis: van een dorp naar een wereldrijk (1 of 2 lezingen)

Op eenvoudige wijze worden de belangrijkste ontwikkelingen op politiek, sociaal-economisch en religieus gebied gegeven. Boeiend is te ontdekken dat de instellingen eenvoudig en stabiel waren. Hoe betaalde men belastingen? Hoe werd meer dan een half millennium lang gehuwd in het Romeinse Rijk? Wie moest in het leger en hoe lang? Wilt u ook een staatsgreep plegen in het oude Rome?

Als de katten van huis zijn: Italiaanse geschiedenis en de renaissance (1 tot 4 lezingen)

In deze ongemeen boeiende lezing legt de spreker uit hoe en waarom kleinere republieken en hertogdommen het schoon weer konden uitmaken in het Italië van de 15de en 16de eeuw. Het verklaart bijvoorbeeld het succes van Firenze, dat nochtans een economische crisis kende. Niet toevallig is de renaissancegedachte daar ontstaan en heeft de kunst hier zulke grote bloei gekend.

Deze lezing gaf Jan Vaes o.m. in Antwerpen in het programma van Laus Polyphoniae 2012, waarbij cultuur en muziek in het Adriatisch gebied werden belicht.

http://www.amuz.be/concerten/zomercursus-b-cultuur-en-muziekgeschiedenis-van-het-adriatische-zeegebied

Plato, Franciscus, bankiers en koepels: Firenze en de renaissance (1 of 2 lezingen)

Waarom uitgerekend Firenze en niet Rome, Milaan, Venetië of zelfs Antwerpen de wieg van de renaissance was, is bij een breed publiek onbekend. De stad was nochtans economisch in verval in het begin van de 15de eeuw.  Het concilie van Ferrara-Firenze, het neoplatonisme van de Academia Platonica, gesponsord door de Medici, een grenzeloos zelfbewustzijn en de franciscaanse devotie waren de ingrediënten.

In een rijk geïllustreerde causerie – de spreker bouwt zelfs tijdens de lezing de maquette van de koepel van de Florentijnse dom – worden deze geheimen ontraadseld.

Renaissance (1, 2, 3 of 4 lezingen)

De kunst van de renaissance ontstaat plots in enkele jaren en verovert heel Europa op korte tijd. Deze cultuur is niet uitsluitend een wedergeboorte van de oudheid. Om het ontstaan en haar wezen te begrijpen en voluit te smaken, moet men de franciscaanse devotie, het neoplatonisme en het humanisme kennen. Deze componenten komen niet toevallig samen in Firenze. In deze lezing wordt dat op eenvoudige wijze uitgelegd en komen tegelijk hoogtepunten van de renaissancekunst aan bod.

Barok: gratie grootspraak en illusie (1 tot 8 lezingen)

De nieuwe tijd kende een reeks maatschappelijke stroomversnellingen, niet in het minst op cultureel gebied.

Barok is een kunststijl met meerdere gezichten.  Gemeenschappelijk is het  toneelmatig en didactisch-allegorisch karakter, opvallend parallel in architectuur, beeldende kunst, literatuur en muziek. Daaruit volgt als vanzelf het vaak complexe samengaan van verschillende kunsttakken. Vorsten, katholieken en protestanten schreeuwden hun grote gelijk uit en bedienden zich van de ingrediënten van de barok. Hun overtuigingskracht kregen ze door alle registers van een spectaculaire goednieuwsshow open te trekken: decor, coulissen, belichting, dynamiek, interactie, afwisseling en een sterke, verleidelijke boodschap bleken onontbeerlijk.  Alles werd in het werk gesteld om mensen in een zalige illusie te voeren, een blik op het oneindige te gunnen, het doel van hun propaganda, de keerzijde van dit aardse leven.

Geschiedenis van de Nederlanden (2 of 4 lezingen)

Verschillende middeleeuwse graafschappen, hertogdommen en heerlijkheden werden door de Bourgondische hertogen tot eenheid gebracht. Deze eenheid bleek niet lang stand te houden. In 1568 spatte de unie uit mekaar. Beide delen, noord en zuid, gingen hun eigen, compleet tegengestelde weg in politiek, maatschappelijk en religieus opzicht. Cultureel bleef de eenheid grotendeels intact.

Geschiedenis van de Verenigde Provinciën (1 lezing)

Vlamingen kennen meestal behoorlijk de eigen geschiedenis. De eeuwenlange scheiding met de noordelijke Nederlanden bracht met zich mee dat de geschiedenis van onze noorderburen nauwelijks gekend is. Die is nochtans ongemeen boeiend. Zij maakte onder meer de Gouden Eeuw mogelijk.

Barok in de Verenigde Provinciën: wie kocht 6 miljoen schilderijen? (1, 2 of 3 lezingen)

Wat verklaart de ongemeen grote bloei van de schilderkunst in de Noordelijke Nederlanden nadat ze in 1568 afgescheiden waren van de Zuidelijke? Wat betekent de kunst van Rembrandt, Frans Hals? Wie kocht dat enorme aanbod? Wat verklaart de Gouden eeuw?

Van Habsburg tot Bismarck: geschiedenis van Duitsland (1500-1871) (2 tot 3 lezingen)

In deze lezingen wordt de geschiedenis van de Duitse gewesten geschetst vanaf de geboorte van Karel V (Habsburg) in 1500 tot de eenmaking van Duitsland onder Bismarck, de Pruisische minister-president in 1871.

De Habsburgers waren de machtigste Europese vorsten van de eerste helft van de Nieuwe Tijd. Hun absolute macht in talrijke en uitgestrekte territoria werd echter voortdurend ondermijnd door de Duitse keurvorsten, het particularisme van de verschillende standen en door het opkomend protestantisme. De Dertigjarige Oorlog waarin deze krachten zich bundelden, was dan ook een catastrofe voor het Duitse Rijk. Onder meer hiervan profiteerde Brandenburg-Pruisen om zich te ontwikkelen tot een nieuwe Europese mogendheid. Onder haar leiding zal Duitsland ten koste van Oostenrijk moeizaam één gemaakt worden in de 19de eeuw, een periode waarin de Duitse industrialisatie een hoge vlucht kende. Tegelijk groeiden nationalistische bewegingen uit de Befreiungskriege tegen Napoleon en uit de romantische aandacht voor een roemrijk verleden.

Enkele thema’s die aan bod komen zijn:

De macht van de Habsburgers. De Dertigjarige Oorlog en de wederopbouw van het Duitse Rijk in barokstijl. De opkomst van Pruisen. Wat is het verschil tussen Duitsland, Pruisen en Oostenrijk? Wie was Sissi? Napoleon en de Befreiungskriege. De Duitse eenmaking onder leiding van Pruisen. Duitsland en de Industriële Revoluties.

Geschiedenis van Pruisen (1 lezing)

Pruisen lag in Polen, niet in het Duitse Rijk. Toch associeert en verwisselt men het vaak met Duitsland; in deze lezing wordt dit complexe gegeven ontrafeld en wordt de politieke, sociaal-economische, religieuze en culturele ontwikkeling van deze regio en zijn koppeling met Duitsland geschetst. Een boeiend en voor de Europese geschiedenis belangrijk verhaal.

Art Deco: kunst in crisistijd (1 lezing)

Deze lezing definieert vooreerst wat Art Deco is, waarom deze rage plots ontstond en welke invloeden haar tijdens het interbellum beroerden, waaronder exotische, klassieke en avant-gardistische. Tegelijk wordt deze stroming in haar tijdskader gesitueerd en is ze vergeleken met andere stijlen zoals Art Nouveau, de Wiener Sezession, het Functionalisme, Bauhaus. Scherp schetst de spreker de evolutie van de ‘woekering van het ornament’ op de objecten (Art Nouveau, Jugendstil) over het ‘verbod op ornament’ (Nieuwe Bouwen, Adolf Loos) tot wat Art Deco is: ze is zelf ornament.

Het oude Egypte: eindelijk duidelijk? (1 lezing)

In de laatste decennia is het beeld dat we van het oude Egypte hebben veel duidelijker geworden. Tegelijk hebben talrijke pseudo-wetenschappelijke theorieën vele mensen in verwarring gebracht. De beschaving van het oude Egypte is integraal gebaseerd op zijn oeroud scheppingsverhaal. Het politieke, sociaal-economische, religieuze en culturele leven waren er compleet van doordrongen. In deze lezing wordt dat ten overvloede en glashelder aangetoond. Wie Egypte een mysterie wil laten blijven, moet deze lezing niet bijwonen.

Byzantijnse kunst: beeldenstrijd en beeldenpracht (1, 2 of 4 lezingen)

Byzantijnse kunst bestuderen is bijzonder relevant. Zij heeft meer dan 1000 jaar Oost-Europa beheerst en de Russische religieuze kunst is haar erfgenaam. Men moet er tevens mee rekening houden dat de opvattingen, die aan haar wezen ten grondslag lagen én haar stijl de kunst van de Islam mede hebben bepaald. Een boeiende, onbekende cultuur.

Enkele thema’s die aan bod komen:

De Byzantijnse geschiedenis. De Beeldenstrijd. Duizenden koepels, dragers van de theologie. Byzantium en de Islam.

Brueghel van Brogel: de grootste aller tijden? (1 lezing)

Pieter Brueghel is niet de vrolijke boerenschilder die rijstpap opdient. Integendeel. Hij is een uitstekende barometer van zijn tijd, waar vrolijkheid schaars was en een boerenkermis voor één dag de bittere condition humaine kon doen vergeten. Als geen ander is Brueghel een renaissanceschilder en zelfs maniërist: hij heeft zoals zijn collega’s aandacht voor het menselijke, maar als eerste in de kunstgeschiedenis brengt hij de kleine mens naar voren. Hij inventariseert alle facetten van zijn bescheiden grandeur en zijn grote ellende. Zijn schilderijen zijn dan ook ‘zoekplaatjes’ naar god. Brueghel heeft bovendien een reeks nieuwe genres ontwikkeld die een grote toekomst tegemoet zijn gegaan in de schilderkunst van de 17de eeuw. Een weergaloze baanbreker.

Tegelijk brengt deze lezing kort verslag uit over het onderzoek dat de spreker deed naar de geboorteplaats van deze beroemde schilder: een thriller.

Limburgs historisme: pioniers van de neogotiek in België (1 lezing)

De romantiek was steeds historisch gekleurd en had een ongekende belangstelling voor het verleden. Dat uitte zich onder meer in een reeks neostijlen, waarvan de neogotiek wel de meest populaire was. Uitgerekend in deze stijl werkten een aantal Limburgse pioniers, zoals Godfried Guffens en Louis Hendrix. Over beide in hun tijd zeer geroemde schilders schreef de spreker twee wetenschappelijke studies. Deze schilders hebben de Engelse neogotiek, de kunst van de Duitse Nazareners en een revival van de Vlaamse Primitieven tot een synthese gebracht, die school maakte.

Klein Grut, groot verhaal. Het kind in de cultuurgeschiedenis (1 lezing)

Kinderen in de kunst weerspiegelen de maatschappij en haar opvattingen, haar idealen en haar opvoedingsidealen. Het kind is doorheen alle tijden liefdevol behandeld, ook in de kunst, maar kinderen kenden tot voor kort vaak een ongelukkig leven, ongeacht de ouderlijke affectie. Kindersterfte en ziekte, kinderarbeid - vaak noodgedwongen - en een leven tussen volwassenen was normaal. Het kind leefde veel minder onder leeftijdsgenoten dan nu. Het kind uit de lagere bevolkingsklassen komt nauwelijks aan bod in de kunst, maar dat geldt ook voor de volwassenen uit deze klassen. In alle tijden wordt bij het afbeelden van kinderen belang gehecht aan spel, opvoeding, overgangsrituelen naar volwassenheid en de dood.

Toscane’s eerste trots: de Etruskische beschaving (1 lezing)

De Etrusken spreken nog steeds tot de verbeelding ofschoon onderzoek van de laatste decennia een beter licht en een nuchtere kijk op hun komen en gaan in de geschiedenis heeft geworpen. De belangrijkste hypothesen over hun herkomst zijn het eerste onderwerp van deze rijk geïllustreerde lezing.  Achtereenvolgens zal daarna hun politiek, hun sociaal-economisch leven, hun religie en hun kunst besproken worden.

Van groot belang is de impact die de Etrusken hadden op de Romeinse beschaving. Niet alleen zo, maar  ook in hun religieuze praktijken is hun invloed tot vandaag verrassend tastbaar gebleven. Boeiend is ook te ontdekken hoe zij ten onder gingen aan de Romeinse expansiedrang en geassimileerd werden.

Geschiedenis van Grevenbroek (1 lezing)

Voor wie de mechanismen van feodaliteit, rijkskerk, voogdij en heerlijkheden op een boeiende wijze wil uitgelegd krijgen, is deze lezing onmisbaar. Deze historische ontwikkelingen hebben meer dan 1000 jaar lang het gezicht van West-Europa getekend. In deze lezing worden ze toegepast op de heerijkheid Grevenbroek.

Heraldiek: dodelijke ernst (1 lezing)

Heraldiek komt nu op ons over als een hobby voor ingewijde specialisten. Het is echter meer dan 1000 jaar dodelijke ernst geweest; ontstaan uit het middeleeuws krijgswezen, diende het als herkenningsteken, later als statussymbool. Op bevattelijke wijze worden in deze lezing het ontstaan, de evolutie, het belang en de beginselen van wapenkunde uitgelegd.

Ver of toch dichtbij? Cultuurgeschiedenis van de Islam (7de-16de eeuw) (1 lezing)

Boeiend is te ontdekken hoe de Islam aan de rand van het Byzantijnse Rijk groeide en er zeer veel culturele en zelfs inhoudelijke elementen van overnam. Beeldverbod, architectuur en zelfs vertakkingen binnen de Islam zijn voor een groot deel te verklaren vanuit de Byzantijnse cultuur. Het is goed dat westerlingen en Islamieten deze gemeenschappelijk wortels kennen en erkennen. Veel onheil ontstaat immers door tekort aan informatie; kennis van cultuurgeschiedenis kan veel wederzijds onbegrip voorkomen. De spreker vormde verschillende moskeegidsen.

Oorlog tussen woord en beeld: christelijk-byzantijnse en islamitische kunst (1 lezing)

Overdonderende boeken zetten grote beschavingen op de rails. Het Egyptisch scheppingsverhaal, de bijbel, de koran zijn daarvan belangrijke voorbeelden.

Deze lezing wil vooreerst het historisch kader schetsen waarin het vroege christendom, de byzantijnse en de islamitische cultuur zijn ontstaan. Een groot deel van de wereld was en is er deelachtig aan. 

Tegelijk wordt de essentie van christelijk-byzantijnse en islamitische kunst aangeboord. Christendom en islam hebben immers vele verschilpunten, maar ook heel wat raakpunten, niet  het minst op architecturaal en artistiek gebied. Beider kunst wortelt in het neoplatonisme.  Deze filosofische stroming is de poort waarlangs deze kunst wordt begrepen en gesmaakt. Zoniet blijft ze dode letter.

Cultuurgeschiedenis van de Franse Revolutie (1 of 2 lezingen)

Aan de hand van een aantal kunstwerken, vooral van David, kan men de verschillende fasen van deze zo belangrijke reeks gebeurtenissen extra belichten. Een mijlpaal en keerpunt in de geschiedenis vergde ook van de culturele wereld een hele ommezwaai. David spartelde er als geen ander door. In deze lezing worden de historische en cultuurhistorische feiten op een boeiende wijze ontleed.

Geschiedenis van de baai van Napels (1 lezing)

Napels ontstond als een Griekse kolonie, doorgeefluik van de Helleense taal en cultuur naar de far-west.  De baai was het Knokke van de Romeinen,  inclusief beach-party’s op het strand van Baiae. De Vesuvius beschikte. Byzantijnen, Saracenen, Duitsers, Fransen uit Anjou en Aragonezen waren de achtereenvolgende partners van deze begeerde bruid, die uiteindelijk aan de Habsburgers werd toegewezen. Een boeiende cocktail van culturen, die prachtige kunstwerken in een betoverend kader heeft opgeleverd.
  

Van polis tot kosmopolis. Griekse cultuurgeschiedenis (1 of 3 lezingen)

Het oude Griekenland is de wieg van Europa. Alles is eerst in Griekenland: politieke diversiteit, wetenschap, filosofie, atheïsme, literatuur, kunst in de volle betekenis van het woord, … Cultuur en denken van de archaïsche, klassieke en hellenistische periode werd verspreid van Spanje tot de voet van de Himalaya. Niet alleen ruimtelijk, maar ook in de tijd bleef en blijft de cultuur van dit kleine land nazinderen, in de Romeinse cultuur, in het neoplatonisme van middeleeuwen en renaissance, in het classicisme.  Griekenland is de oerknal van Europa.

De Noormannen: valsspelers of troefkaarten? (1 lezing)

De Northmanni, zoals ze doorgaans in de bronnen zijn genoemd, moeten dringend gerehabiliteerd worden. Zijn hun plundertochten niet door revanchisme ingegeven? Dat ze niet alleen voor problemen hebben gezorgd, is duidelijk. In de lage landen zijn ze als baarlijke monsters beschreven, in Byzantium als hondstrouwe krijgers van de Tagmata, die veel te diep in het glas keken, in Zuid-Italië, Sicilië en Engeland als bevrijders. En in Rusland stichtten ze het derde Rome. In deze lezing wordt alles op een rij gezet en komt een ander, genuanceerd beeld tot stand.

Geschiedenis van 1880 tot 1980 (1 of 2 lezingen)

De 20ste eeuw is een tijdperk van voortdurende verandering. Twee wereldoorlogen, de onstabiele naoorlogse periode en de Koude Oorlog, nieuwe internationale hoofdrolspelers als China, Rusland en de VS, maar ook de vooruitgang van de wetenschappen en de digitale revolutie tekenen een nieuwe era. Jan Vaes geeft u een boeiend historisch overzicht.

Hij schetst de grote modernistische invloeden in de kunst. Vanuit een verlangen naar vernieuwing verschijnt de ene stijl na de andere: van impressionisme over kubisme tot pop-art. Wat is de betekenis van die stromingen? Een kleurrijk verhaal.

Karel de Grote, vader van Europa. De betekenis van de Karolingers voor de Europese geschiedenis (1 lezing)

Naar aanleiding van het Karel de Grote-jaar (814-2014) besteedt de spreker aandacht aan de betekenis van deze Frankische vorst. De Karolingers gaven West-Europa een eigen en blijvend profiel, los van de  Byzantijnse en Islamitische wereld. De Karolingers brachten bestuurlijke eenheid na de chaos van de vroege middeleeuwen, onder meer door de ontwikkeling van de feodaliteit  en bouwden Aken uit tot het Nova Roma.  Zij vormden en institutionaliseerden het christelijk westen door concilies, coalities, synoden en door het inschakelen van toonaangevende theologen en geleerden. De Karolingische renaissance redde de erfenis van de Oudheid en was de aanzet van de Ottoonse en Romaanse kunst.

Dapper voorwaarts maar waarheen? Kunst en cultuur rond de Groote Oorlog (1 lezing)

In deze lezing wil de spreker de relatie tussen tijdsgeest en architectuur schetsen voor de periode 1880-1930. De romantiek en haar neostijlen werden door het realisme ingehaald. Het zorgeloze impressionisme was dan weer symptoom van de sfeer van het fin-de-siècle.  Het vooruitgangsgeloog zette zich door in Art Nouveau en Jugendstil. De Europese jeugd ging echter ten onder in de loopgraven, de Europese suprematie in de kunst eveneens. Pessimisme en het in vraag stellen van kunst en wereld waren kenmerken van expressionisme, kubisme en abstracte kunst. Het symbolisme weerspiegelde een klasse die zich tegen vooruitgang en technologie verzette, als het ware de barometer van de geïndustrialiseerde oorlog die aan de deur klopte. Na de Grote Oorlog genereerden de economische crisis en de verrechtsing Neue Sachlichkeit en futurisme. De rage van de Art Deco werd gevoed door exotische, klassieke en avant-gardische impulsen.

Toegang en wieg van de laars: cultuurgeschiedenis van de Povlakte (1 lezing)

Reeds in de Romeinse tijd was de Povlakte een belangrijke regio. De vruchtbare vlakte vormde de toegang tot het schiereiland, onder meer voor de Lombarden.  In de late Oudheid werd Milaan kortstondig hoofdstad van het rijk. Constantijn vaardigde er zijn beroemde tolerantie-edict uit in 313. In de middeleeuwen was de vlakte het strijdtoneel tussen een aantal regionale grootmachten zoals het hertogdom Milaan en de republiek Venetië. Grote vernieuwers in de renaissancekunst, zoals Da Vinci, vonden hier hun werk. Na de Slag van Pavia (1527) hielden de Habsburgers het schiereiland stevig in hun greep. Het huis van Savoie was vanuit haar hoofdstad Turijn een loyale bondgenoot. Hun koningen zullen de Italiaanse eenmaking tot  stand brengen in de 19^de eeuw.

Europa’s warmste broeinest. Cultuurgeschiedenis van Sicilië (1 lezing)

Sicilië is het boeiendste kruispunt van historische culturen.  Niet alleen Feniciërs en Grieken, maar ook Romeinen, Saracenen, Byzantijnen, Noormannen, Fransen en Aragonezen vonden het een warm nest. Zelfs Italianen … Deze volkeren lieten er niet alleen hun sporen na; hun relaties waren niet steeds warm.  Talrijke lagen vermengden er zich anderzijds tot een ongemeen diverse culturele rijkdom, uniek op de wereld. Integratie, tolerantie en acculturatie waren er blijkbaar eveneens toverwoorden. Sicilië is mini- Europa, is eenheid en diversiteit. Nergens was het zo duidelijk dat je met één noot geen muziek kan maken.  Bovendien speelden sommige Siciliaanse kunstenaars een belangrijke rol inde kunstgeschiedenis.

De oerknal van Europa: geschiedenis en cultuur van de oude wereld - Dr. Jan Vaes

In de laatste decennia is het beeld dat we van het oude Egypte hebben veel duidelijker geworden hoewel tegelijkertijd ook heel wat pseudowetenschappelijke theorieën het levenslicht zagen en de geïnteresseerde leek in verwarring brachten. De beschaving van de Egyptenaren is integraal gebaseerd op hun oeroud scheppingsverhaal: de spreker ontgrendelt met deze sleutel de politieke, sociaaleconomische en religieuze ontwikkelingen. Zelfs de kunst is hiervan doordrongen. Mesopotamische en Anatolische culturen worden besproken evenals de bronstijdculturen in het Egeïsch gebied (Troje, Kreta en Mycene). Zij helpen het Griekse wonder te verklaren.

Het oude Griekenland lag immers op het snijpunt van deze werelden en was de wieg van Europa. Alles is eerst in Griekenland: politieke diversiteit, wetenschap, filosofie, atheïsme, literatuur en kunst in de volle betekenis van het woord. Van Spanje tot de voet van de Himalaya verspreidden Griekse kolonisten en Alexander de Grote  de Griekse cultuur. Niet alleen ruimtelijk, maar ook in de tijd bleef en blijft de verdienste van Griekenland nazinderen: in de Romeinse wereld, in het neoplatonisme van middeleeuwen en renaissance, in het classicisme.  Griekenland is de oerknal van Europa.

Etrusken en Romeinen lagen als eersten in de Griekse wieg. Rome groeide het snelst op: een enfant terrible dat nochtans veel leerde van de grote broer uit Etrurië. Boeiend is te ontdekken dat de instellingen, bedoeld voor een kleine gemeenschap, eenvoudig en stabiel bleven, ook wanneer zij van kracht werden in een kosmopolitisch wereldrijk. Een eeuwenlange succesformule.

De Romeinse kunst heeft vele gezichten. Kunstenaars moesten rekening houden met een wettelijk kader. Rome-stad was bewust conservatief zodat innovaties ontwikkeld werden  in haar coloniae. Artistieke invloeden van onderworpen volkeren speelden een grote rol; ze werden vlot geassimileerd. Zo combineerde de Romeinse kunst Hellenistische elementen met eigen, Italische verworvenheden en inspireerde onderworpen en gefedereerde volkeren van een groot imperium. De zogenaamde romanisering is dan ook een hybride cultuur. Dat maakt haar rijkdom uit.

Hoe dit imperium uiteindelijk implodeerde, komt eveneens genuanceerd aan bod; een intrigerende episode waarover de spreker heel wat publiceerde. Vanuit eigen onderzoek is hij overigens ook bijzonder goed thuis in Romeinse architectuur, de drager van de andere kunsten.